जननायक बिपी कोइरालाको ३९ औँ स्मृति दिवस आज

इटहरी ।मुलुकमा प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि कठोर सङ्घर्ष गरेका जननायक एवं नेपालका प्रथम जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बिपी (विश्वेश्वरप्रसाद) कोइरालाको ३९ औं स्मृति दिवस आज (बुधबार) परेको छ । 

विविध कार्यक्रम गरेर ३९ औँ बिपी स्मृति दिवस मुलुकभर मनाइँदै छ । मुलुकको साहित्यिक क्षेत्रको विकास र देशलाई राणा शासनबाट मुक्त गर्न बिपीको महत्वपूर्ण योगदान छ । उनकै नेतृत्वमा नेपालमा एकतन्त्रीय एवं जहानीय राणा शासनको अन्त्य भएको हो । राणा शासनको अन्त्य गर्दै प्रजातन्त्रको स्थापना गर्ने उद्देश्यले विक्रम संवत २००३ सालमा बिपीकै अग्रसरतामा नेपाल राष्ट्रिय काङ्ग्रेसको स्थापना भयो ।  

राणा परिवारबाटै विद्रोह गरेर सुवर्णशम्शेरलगायतले २००५ सालमा स्थापना गरेको नेपाली प्रजातन्त्र काङ्ग्रेससँग २००६ साल चैत २६ गते राष्ट्रिय काङ्ग्रेसको एकता भएपछि मुलुकमा सशस्त्र क्रान्तिको घोषणा भयो । यही सशस्त्र क्रान्तिको बलमा २००७ साल फागुन ७ गते मुलुकमा प्रजातन्त्र स्थापना सम्भव हुँदा जनविरोधी राणा शासनको अन्त्य हुन पुग्यो ।   

मुलुकमा प्रजातन्त्र स्थापनापछि काङ्ग्रेस–राणा सरकारमा बिपी गृहमन्त्री बने । विसं २०१५ सालमा भएको पहिलो संसदीय निर्वाचनमा नेपाली काङ्ग्रेसले दुईतिहाइ बहुमत ल्याएपछि कोइराला नेपालकै पहिलो जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बन्न सफल भए । उनै प्रथम जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री कोइरालाको ३९ औँ स्मृति दिवस आज मनाइँदै छ । 

मुलुकमा राजा महेन्द्र शाहले सैनिक ‘कु’ गर्दा  बिपी नेतृत्वको जननिर्वाचित सरकार १८ महिना पनि टिक्न सकेन । सेनाको शक्तिको आडमा सत्ताच्युत गर्दै बिपी लगायतका नेतालाई महेन्द्रले जेल हालेर मुलुकको प्रथम जननिर्वाचित सरकारको अस्तित्व समाप्त पारेका थिए । 

विसं २०१७ पुस १ गते जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बिपीसहित संसद्का सभामुख कृष्णप्रसाद भट्टराई, मन्त्री गणेशमान सिंहलगायत नेतालाई केही महिना सिंहदरबार र त्यसपछि सुन्दरीजल बन्दीगृहमा बन्दी बनाइयो । बिपी २०१७ सालपछि आठ वर्ष र २०३३ सालपछि दुई वर्ष जेल परे । 

विसं १९९२ मा ‘चन्द्रवदन’ कथामार्फत मनोविश्लेषणवादी साहित्य क्षेत्रमा प्रवेश गरेका बिपीको दोषी चश्मा कथासङ्ग्रह लगायतका कृति प्रकाशित छन् । उनले सुन्दरीजल बन्दीगृहमा एक दर्जन बढी साहित्यिक कृतिको रचना गरेका थिए । 

बिपीले आफू कारागारमा रहँदा  ‘श्वेतभैरवी’ कथासङ्ग्रह तथा ‘नरेन्द्र दाइ’, ‘तीन घुम्ती’, ‘सुम्निमा’, ‘बाबु,आमा र छोरा’, ‘मोदी आइन’,  ‘हिटलर र यहुदी’ उपन्यास तथा ‘आफ्नो कथा’, ‘जेल जर्नल’, ‘आत्मवृत्तान्त’ आत्मजीवनीलगायतका साहित्यिक कृतिको रचना गरे ।

बिपीले प्रजातन्त्र स्थापना र पुनःस्थापनामा पुर्याएको योगदान, जेल जीवनलगायत विषयमा उनीसँग गरिएको कुराकानीमा आधारित ‘आत्मवृतान्त’, विसं २०३३ पुस १६ गते राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति लिएर भारत निर्वासनबाट स्वदेश फर्केपछि त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट सिधै सुन्दरीजल बन्दी गृहमा लगेपछि लेखिएको दैनिकी ‘फेरि सुन्दरीजल’ लगायत पुस्तक प्रसिद्ध छन् ।

बिपीलाई विसं २०२५ सालमा सुन्दरीजल बन्दीगृहबाट उपचारका लागि भनेर रिहा गरिएको थियो । रिहा भएपछि पनि उनी प्रजातन्त्र पुनःस्थापनाका लागि सक्रिय भएरै लागिरहे । कारागारबाट रिहा भएपछि भारत निर्वासनमा बसेर क्रियाशील रहेका बिपी  राष्ट्रियतामाथि खतराको बादल मडारिएको ठहर गर्दै मृत्युदण्डको पर्वाह नगरी एकता र मेलमिलापको नीति लिएर विसं २०३३ मा स्वदेश फर्किए । 

स्वदेश फर्किएर मृत्युदण्डका मुद्दाको सामना गर्दै उनले बहुदलीय व्यवस्था र सुधारिएको निर्दलीय पञ्चायत व्यवस्थाबीच जनमत सङ्ग्रह गराउन नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गरे । जनमत सङ्ग्रहमा विभिन्न हत्कण्डा अपनाई बहुदल पक्षलाई हराइए पनि उनले परिणामलाई सहर्ष स्वीकार गरे । प्रजातन्त्र पुनःस्थापनामा सक्रिय रहँदारहँदै २०३९ साल साउन ६ अर्थात् आजकै दिन उनको निधन भएको हो । घाँटीको अर्बुद रोगबाट उनी पीडित थिए । 

प्रजातान्त्रिक समाजवादका व्याख्याताका साथै ‘सोसलिस्ट इन्टरनेशनल’ को उपाध्यक्षका रुपमा समेत बिपी सक्रिय थिए । उनको स्मृति दिवस विभिन्न संस्थाले विविध कार्यक्रम गरेर मनाउने गर्छन् । 

कोरोना महामारीका कारण सामूहिक रूपमा कार्यक्रमको आयोजना गर्न सम्भव नभए पनि स्मृति दिवसमा प्रविधिको प्रयाग गरेर बिपीका विचार, दृष्टिकोण, योगदान, व्क्तित्व सम्बन्धी सेमिनार वा गोष्ठी सञ्चालन गरिने भएको छ । उनको स्मृति दिवसमा विभिन्न संस्थाहरुले रक्तदान, वृक्षारोपण, वृद्ध तथा बिरामी हरुलाई फलफुल बितरण, सरसफाई लगायतका गतिविधी गर्ने गर्छन् । 

नेपालमा राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवाद स्थापनाका लागि राजनीतिक नेतृत्व प्रदान गरेका बिपी काङ्ग्रेजनमा मात्रै नभइ सिङ्गो मुलुकमा जनप्रीय नेताका रूपमा चिनिन्छन् ।